Seminarium „Wprowadzenie do kliniki psychoanalitycznej” | archiwum
Ilustracja: Lekcja anatomii, Rembrandt
W ramach tego seminarium uczestnicy z pomocą członków FPPL będą omawiać tak zwane Wielkie Analizy Zygmunta Freuda, na podstawie jego opisu przypadków oraz z perspektywy rozjaśniających komentarzy J. Lacana. Zajęcia posłużą z jednej strony osadzeniu tych przypadków w trzech strukturach klinicznych (nerwica, psychoza, perwersja), jakie postuluje podejście psychoanalizy Freuda i Lacana. Z drugiej strony zamiarem prowadzących zajęcia jest przybliżenie specyficznego dla psychoanalizy lacanowskiej podejścia do symptomu, czyli powodu podmiotowego cierpienia oraz do kierowania leczeniem. Jest to bowiem perspektywa zupełnie inna niż ta, która jest udziałem psychologii. Zajęcia przeznaczone są zarówno dla osób zainteresowanych teorią psychoanalizy lacanowskiej, jak i dla osób zainteresowanych praktyką tej teorii w pracy klinicznej.
Czas trwania seminarium: październik 2019 – czerwiec 2020 – 10 spotkań po 4 godz. każde = 40h całość
Harmogram spotkań:
- 19.10.2019: Wprowadzenie – prowadzenie: Marcin Klaus, Jan Tkaczow
- 16.11.2019: Histeria – prowadzenie: Anna Wojakowska-Skiba
- 14.12.2019: Histeria – prowadzenie: Jan Tkaczow
- 11.01.2020 – Obsesja – prowadzenie: Marcin Piotrowski
- 25.01.2020 – Obsesja – prowadzenie: Jan Tkaczow
- 22.02.2020 – Fobia – prowadzenie: Sara Rodowicz-Ślusarczyk
- 14.03.2020 – Fobia – prowadzenie: Sara Rodowicz-Ślusarczyk i Anna Wojakowska-Skiba
- 18.04.2020 – Psychozy – prowadzenie: Marcin Piotrowski
- 16.05.2020 – Psychozy – prowadzenie: Jan Tkaczow
- 6.06.2020 – Perwersja – prowadzenie: Anna Wojakowska-Skiba
Szczegółowy opis zajęć:
1. Wprowadzenie do terminologii Lacanowskiej 4 godz. (jedno spotkanie) Prowadzenie: Marcin Klaus, Jan Tkaczow
Zajęcia wprowadzające będą się składały z dwóch części: Część 1. Historia psychoanalizy Wyjdziemy od przybliżenia sylwetek Freuda i Lacana, tego kim byli oraz tego jak doszło do wynalezienia psychoanalizy. Wprowadzimy główne tezy Freuda (m.in. koncept nieświadomego) i spróbujemy wyjaśnić w jakim sensie Lacan stał się kontynuatorem dzieła Freuda oraz co miało wpływ na jego nauczanie. Część 2. Wprowadzenie podstawowych pojęć psychoanalizy lacanowskiej Spróbujemy wstępnie nakreślić trzy rejestry odnoszące się do psychicznej rzeczywistości podmiotu (wyobrażeniowe, symboliczne, realne); funkcjonowanie podmiotu w mowie i w języku (w tym relacja znaczącego do znaczonego) oraz koncepcję podmiotu jako nieświadomego. Przedstawimy także wstępnie rozróżnienie na trzy struktury psychiczne podmiotu (nerwica, psychoza, perwersja) wynikające z trzech różnych mechanizmów traktowania w nich znaczącego (wyparcie, wykluczenie, zaprzeczenie).
2. i 3. Nerwica histeryczna 2 x 4 godz. (dwa spotkania) Prowadzenie: Anna Wojakowska-Skiba, Jan Tkaczow
Punktem wyjścia będą opisy trzech paradygmatycznych dla histerii przypadków z praktyki S. Freuda, tj. kobiet o pseudonimach: Dora, młoda homoseksualistka i żona rzeźnika. Za ich pośrednictwem pokażemy, że histeria to według Lacana trzy podstawowe, nieświadome kwestie: „pokaż mi, że jesteś mężczyzną”, „moje serce należy do taty” i „co ona w sobie ma? Przedstawimy strukturę histerii i omówimy takie jej rysy, jak: męska identyfikacja u kobiety, znajdowanie sobie Mistrza i przypieranie go do muru, rewindykacja falliczna, a także nieświadome zapytywanie o tajemnicę kobiecości i macierzyństwa oraz pragnienie, aby pragnienie pozostało nieusatysfakcjonowane. Spróbujemy pokazać neurotyczny mechanizm wyparcia jako wprowadzający radykalnie inny charakter tego, co nieświadome, a także to jak ww. rysy przekładają się na odmawianie sobie satysfakcji u podmiotów o strukturze histerycznej, zarówno kobiet, jak i mężczyzn.
4. i 5. Nerwica obsesyjna 2x 4 godz. (dwa spotkania) Prowadzenie: Jan Tkaczow, Marcin Piotrowski
Punktem wyjścia do omówienia nerwicy natręctw będzie paradygmatyczny dla niej przypadek pacjenta Freuda o pseudonimie „Człowiek od Szczurów”. Pomoże nam on w zilustrowaniu typowych rysów w tej nerwicy, takich jak jej główny symptom, który stanowi „bycie w myśleniu” i związane z nim wahanie, a także kwestia ambiwalencji uczuć (miłość-nienawiść) i fenomen prokrastynacji. Na kanwie wybranych komentarzy Lacana przeanalizujemy charakterystyczną dla nerwicy natręctw relację do pragnienia jako niemożliwego. Ponadto omówimy kwestię rozdwojenia obiektu w męskich relacjach miłosnych, na kobietę kochaną i kobietę pragnioną oraz specyfikę problematycznej relacji mężczyzny do fallusa w tej nerwicy. Na bazie tekstu Lacana „Indywidualny mit neurotyka” przyjrzymy się zaś temu, w jaki sposób interpretacja pragnienia rodziców przekłada się na perturbacje w życiu podmiotu neurotycznego.
6. i 7. Fobia 2x 4 godz. (dwa spotkania) Prowadzenie: Sara Rodowicz-Ślusarczyk, Anna Wojakowska-Skiba
Zajęcia poświęcone fobii będą się odnosić do opisanego przez S. Freuda przypadku chłopca o pseudonimie „Mały Hans” oraz przypadku kobiety o pseudonimie „Emma”. Podawana przez Lacana definicja fobii nie zmieniła się przez cały okres jego nauczania i tak fobia jest jedną z trzech możliwych neurotycznych interpretacji pragnienia, którego sedno jest czymś niemożliwym. W przeciwieństwie do histerii i nerwicy obsesyjnej, status pragnienia w fobii polega na jego przewidywaniu i unikaniu. Na przykładzie fobii 5-letniego chłopca, który bał się koni oraz fobii młodej kobiety przed wchodzeniem do sklepów, przedstawimy jaką funkcję pełni obiekt fobiczny w tej najprostszej w swej formie, choć rzadziej spotykanej, nerwicy oraz jakie stanowi on wsparcie dla niedomagającej funkcji ojca symbolicznego, która reguluje relację dziecka z matką. Emblematyczny przykład małego Hansa będzie dla nas również okazją do przyjrzenia się fobii jako symptomowi oraz idei „wytworzenia nerwicy” jako możliwemu celowi psychoanalitycznej pracy z dziećmi. Zajęcia wykorzystają komentarze J. Lacana z Seminarium IV „Relacja z obiektem”, Seminarium VIII „Etyka psychoanalizy” oraz Seminarium XIV „Logika fantazmatu”.
8. i 9. Psychozy 2x 4 godz. (dwa spotkania) Prowadzenie: Jan Tkaczow, Marcin Piotrowski
Ilustracją kliniczną do zajęć na temat psychoz będzie opisany przez S. Freuda przypadek pacjenta o pseudonimie „Człowiek od Wilków” oraz (pochodzący z tego samego czasu) opis własny paranoi autorstwa P. D. Schrebera. Wyjdziemy od przybliżenia lacanowskiej koncepcji genezy psychozy, w której dochodzi do wykluczenia znaczącego Imię-Ojca i określenia warunków, w jakich może dojść do tzw. rozpętania psychozy. Ponadto zajmiemy się tym, jak psychoanaliza podchodzi do relacji podmiotu psychotycznego do rzeczywistości (a tym samym jaki jest według psychoanalizy status halucynacji), skoro Lacan twierdzi, że tym, co określa rzeczywistość jest związek podmiotu z jego nieświadomym. Spróbujemy wyjaśnić skąd w psychozie przeświadczenie, że Inny „bierze podmiot w używanie”, nie dając mu spokoju oraz poczucie wykluczenia z dyskursu.
10. Perwersja 4 godz. (jedno spotkanie) Prowadzenie: Anna Wojakowska-Skiba
Wyjdziemy od pytania o brak freudowskiego opisu przypadku, jaki mógłby nam posłużyć do poznania struktury perwersji, analogicznie jak w kwestii nerwicy czy psychoz. Posłużymy się fragmentami z tekstów Freuda na temat perwersji, m.in. z eseju „Trzy rozprawy o teorii seksualnej” oraz z tekstów „Dziecko jest bite” i „O fetyszyzmie”. Omówimy także dwie lacanowskie tezy wiążące się z perwersją, takie jak ta o seksualności człowieka, który w świetle psychoanalizy jest „polimorficznym perwertem” (Seminarium „Pisma techniczne Freuda”) oraz ta, że „U świętej matki, syn perwert” (niewydane po polsku Seminarium „Od Innego do innego”). Spróbujemy także przedstawić na czym polega różnica pomiędzy wyparciem (w nerwicy), wykluczeniem (w psychozie) i zaprzeczeniem znaczącego w perwersji, relację perwerta do pragnienia i rozkoszy oraz różnicę pomiędzy wybranymi formami perwersji (sadyzm, masochizm).
Koordynator zajęć: Marin Piotrowski